معرفی نرم افزار لرتاپ (Lertap)

شما هم احتمالا سعی کرده اید که برای پایان نامه خود پرسشنامه ای بسازید. پس از جمع آوری داده بدون شک خواسته اید که داده های جمع آوری شده را تجزیه و تحلیل کنید.

تجزیه و تحلیل پرسشنامه از روش های خاصی انجام می شود. و بعلاوه برای انجام آن می توان از نرم افزارهای مختلفی استفاده کرد. در ایران به صورت مرسوم از SPSS برای تجزیه و تحلیل استفاده می شود. 

برای انجام یک تجزیه و تحلیل پرسشنامه چه مواردی لازم است. این سوال مثل نقشه راه است. 

قبل از هر چیز اجازه بدهید تا مشخص کنیم که می خواهید آزمون توانایی (مثل سوالات کنکور) یا آزمون های سنجش نگرش بسازید؟

نگران نباشید. لرتاپ هر دو را تجزیه و تحلیل می کند. 

در آزمون های توانایی و نگرش سنج در تجزیه و تحلیل کلاسیک اندازه گیری این موارد بررسی می شود.

• محاسبه ضریب دشواری و تشخیص سوال
• میزان تغییرات آلفا با حذف هر سوال
• بررسی تک بعدی بودن
• محاسبه شاخص همبستگی چندگانه بین سوالات
• ترسیم نمودار دشواری و تشخیص برای پی بردن به الگوی سوالات در کل آزمون
• محاسبه خطای معیار اندازه گیری
• نمرات استاندارد
• محاسبه شاخص DIF که از روش منتل هنزل استفاده می شود.
• محاسبه روش های مختلف Reliability (اعتبار)
• تعیین نقطه برش آزمون
• تعیین مناسب بودن گزینه های سوال
• محاسبه ضریب دشواری و تشخیص برای گزینه های یک سوال

قبل از این که بگویم لرتاپ چیست اجازه بدهید تا بگویم SPSS چکار می کند تا درک بهتری از این نرم افزار داشته باشیم.

همه ما با آمار به نحوی سرو کار داشته ایم (و صد البته که همه ما از این درس متنفریم، به شما حق می دهم) و تجزیه و تحلیل داده ها را می دانیم که با SPSS انجام می دهند. اما SPSS یک نرم افزار آماری است نه یک نرم افزار کامل در جهت انجام تجزیه و تحلیل های سنجش و اندازه گیری.

خب، این یعنی چه؟ در سنجش و اندازه گیری تلاش ما این هست که یک مفهوم پیچیده (مانند اضطراب) را به عدد تبدیل کنیم، این کار را از طریق پرسشنامه انجام می دهیم. تمام فعالیت هایی که بر روی یک پرسشنامه انجام می شود تا مشخص کند به دقت این کار را انجام داده ایم، در حوزه سنجش و اندازه گیری است. این حوزه نرم افزارهای بسیار زیادی دارد که از جمله می توان به بای لوگ، مولتی لوگ، R و … اشاره کرد. لرتاپ یکی دیگر از این نرم افزارها هست.

SPSS در این بین پس از این که پرسشنامه ای ساخت شد داده های شما را در خصوص تجزیه و تحلیل های تفاوت و رابطه و دسته بندی پاسخ می دهد. برای مثال شما در پاسخ به این که آیا بین دو گروه که یکی درمان دریافت کرده و دیگری گروه کنترل بوده مقایسه انجام می دهید تا مشخص کنید آیا درمانتان موثر بوده است یا نه؟، یا می خواهید رابطه بین اضطراب و افسردگی را با ضریب همبستگی پیرسون بررسی کنید، این کار را SPSS انجام می دهد.

این را اضافه کنم که برخی از تجزیه و تحلیل های آزمون سازی همچون تحلیل عاملی و اعتبار (Reliability) را SPSS انجام می دهد اما این ها جزء تجزیه و تحلیل های نظریه کلاسیک اندازه گیری نیستند. 

لرتاپ نرم افزار اختصاصی نظریه کلاسیک اندازه گیری است که همه محاسبات را تنها با چند کلیک انجام می دهد، در حالی که SPSS توانایی چنین کاری را ندارد.

اما اجازه بدهید که به شما بگویم لرتاپ چه می کند.

لرتاپ در دو نسخه مینی و فول ارائه شده است. در نسخه مینی شما می توانید تا 250 نفر را تجزیه و تحلیل کنید و در نسخه فول داده های تا بیش از یک میلیون نفر را نیز می توانید تجزیه و تحلیل کنید.

لرتاپ مثل یک افزونه است که روی اکسل نصب می شود. شما می توانید از وب سایت لرتاپ این نرم افزار را دانلود کنید.

وقتی که نصب شد اگر او را باز کنید با یک تب اضافه با نام لرتاپ در اکسل مواجه می شوید.

در این تب که هسته مرکزی لرتاپ است چند شیت (برگه) با نامه های کامنت، داده، CCs، سیستم و سینتکس مواجه می شوید. شکل اولیه لرتاپ سعی بر این دارد تا به شما بگوید می توانید داده ها را در برگه داده (Data) وارد کنید و در برگه CCs به نرم افزار بگویید که چه چیزی را می خواهید محاسبه کنید.

در برگه سیستم تنظیمات شیوه محاسبات را به عنوان تنظیمات نرم افزار ارائه کرده است و در آخرین برگه Syntax است این اجازه را به شما می دهد تا نمونه نوشتن چند کد ساده که چه چیزی را محاسبه کند را به شما توضیح بدهد.

برگه CCS

برگه سیستم 

برگه Syntax 

حال که با شکل کلی نرم افزار آشنا شدید بگذارید بگویم در داخلش چیست؟

در داخل این نرم افزار اگر کدهای ساده ای که در بخش CCs ارائه شده است را متناسب به کار خودتان بنویسید می توانید در دو کلیک به موارد زیر دست پیدا کنید.

در همه محاسبات ابتدا وضعیت پاسخ دهی به هر گزینه را مشخص می کند. این که نحوه پاسخ دهی به چه صورت است. برای مثال در سوال دوم پنج گزینه انتخاب شده است و در سوال یکم فقط سه گزینه که نشان می دهد گزینه های چهارم و پنجم نامناسب هستند.

در بخش بعدی نمره های خام، شاخص های توصیفی و ماتریس همبستگی بین سوالات هر بخش را به شما نشان می دهد.

در بخش بعدی محاسباتی که این نرم افزار در اختیار ما قرار می دهد محاسبات ضرایب تشخیص و دشواری هر گزینه است. بعلاوه همانطور که در بالا نشان داده شد، در بخش برگه سیستم می توانید معین کنید که از چه روشی ضریب تشخیص شما را محاسبه کند. در نرم افزار ضریب همبستگی دو رشته و دو رشته ای نقطه ای محاسبه می شود.

نکته جالبی که در تصویر زیر قابل اهمیت است این است که می توانید به گزینه ها وزن بدهید کاری که در SPSS نمی توانید انجام بدهید. این برای زمانی مناسب است که برخی سوالات دو نمره ای و برخی یک و حتی نیم نمره ای هستند.

بعلاوه شاخص های اعتبار (Reliability) و نشان دادن وضعیت کلی شاخص های دشواری و تشخیص با نمودار ساقه و برگ. کاری که هیچ نرم افزار دیگری انجام نمی دهد تا درک کلی از وضعیت سوالات پرسشنامه اتان داشته باشید.

در همین بخش شاخص های مرتبط با حذف هر آیتم و تغییرات آلفا را نشان می دهد. برای مثال سوالاتی که با رنگ قرمز نشان داده شده است اگر حذف شوند آلفا کاهش پیدا می کند.

همچنین نحوه پاسخ دهی و مقدار عددی شاخص دشواری و تشخیص هر سوال را می توان به صورت جداگانه داشت.

در لرتاپ این توانایی وجود دارد که مقدار خطای معیار آزمون را بر اساس نظریه کلاسیک اندازه گیری و نظریه لرد محاسبه کند. این یعنی این که هر فرد میزان خطای نمره اش همانند نظریه سوال پاسخ یکسان نیست.

لرتاپ توانایی این را دارد تا بر خلاف کتاب های فارسی برای حداکثر تا 5 طبقه مجزا (یعنی افراد را به پنج گروه تقسیم کنیم) ضریب دشواری و تشخیص محاسبه کند. در کتاب های فارسی 27 درصد بالا و پایین فقط انتخاب می شوند و محاسبات برای این دو گروه انجام می شود که اطلاعات کافی به ما نمی دهد.

علاوه بر موارد بالا توانایی محاسبه نمرات استاندارد را نیز دارد. و شاخص های همبستگی چندگانه را نیز محاسبه می کند. 

از دیگر ویژگی های برتر این نرم افزار توانایی محاسبه شاخص های IRT برای مدل تک بعدی است و محاسبه شاخص DIF با IRT را امکان پذیر می کند.